وبلاگ حقوقی - ارائه کننده مطالب حقوقی در همه حوزه ها

 

اینترنت شبکه جهانی و مجموعه ای از اطلاعات به هم پیوسته است . شما می توانید از طریق این شبکه با یکدیگر ارتباط برقرار کنید، کالا بخرید، محتوا تولید کنید و از محتوای تولید شده توسط افراد دیگر بهره ببرید. این مجموعه اطلاعات از طریق واسطه های اینترنتی در دسترس  کاربران قرار می گیرند که به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند:

1- ارائه دهندگان خدمات اینترنتی یا ISP ها 

(internet service provider)

ارائه دهنده خدمات اینترنتی شرکتی است که خدماتی را جهت دسترسی کاربران به اینترنت ارائه می دهد، از دسترسی بلاتوقف به اینترنت اطمینان می یابد و ترافیک اینترنتی را هدایت و تنظیم می کند. اما حدود فعالیت این شرکت ها به صرف دسترسی به اینترنت محدود نمی شود و طیف وسیعی از خدمات را در برمی گیرد که از جمله می توان به انتشار اخبار روز ، آب و هوا ، ثبت دامنه ، میزبانی وب و ایمیل اشاره نمود. این واسطه ها در آیین نامه نحوه ی ارائه خدمات اطلاع رسانی و اینترنت مصوب شورای انقلاب فرهنگی ، "رسا" نام گرفته شده اند. این آیین نامه به شرح تکالیف این نوع از واسطه های اینترنتی پرداخته است.

2-ارائه دهندگان خدمات میزبانی یا xSP ها

(host service provider)

ارائه دهنده خدمات میزبانی ، شرکتی است که به ارائه خدمات از طریق اطلاعات ذخیره شده روی سرور میزبان می پردازد. در واقع زمانی که کاربری اطلاعاتی را در رایانه ی شخصی خود آپلود می نماید این اطلاعات از طریق خدمات میزبانی در فضای اینترنت منتشر می گردد. مدیران سایت ها و اپلیکیشن های اینترنتی در این دسته قرار می گیرند. اگرچه این نوع از واسطه ها به صورتی دقیق توسط قانونگذار تعریف نشده اند اما شاید بتوان آنان را در معنایی عام همان "پایگاه اطلاع‌رسانی اینترنتی" دانست که موضوع آیین نامه ساماندهی فعالیت پایگاه های اطلاع رسانی (سایت های) اینترنتی ایران مصوب هیئت وزیران در سال 1385 قرار گرفته است.

همان طور که ملاحظه گردید تفاوت بین این دو دسته واسطه در ابتدا ممکن است بسیار ساده به نظر برسد. خدمات میزبانی به شما کمک می کند تا در سطحی جهانی به اطلاعات موجود در اینترنت دسترسی پیدا کنید در حالی که رسا ها صرفا دسترسی شما به اینترنت را فراهم می آورند. اما چنانچه اشاره شد فعالیت های این کنشگران در عرصه اینترنت ممکن است با یکدیگر هم پوشانی پیدا کند. برای مثال ممکن است یک رسا علاوه بر فراهم آوردن دسترسی به اینترنت ، تولید محتوا کرده و یا اقدام به میزبانی  وب سایت بنماید. این موضوع سبب بروز پیچیدگی هایی حقوقی در حوزه مسئولیت واسطه های اینترنتی شده است و سوالات بسیاری را در خصوص مبنا و مصادیق مسئولیت واسطه های اینترنتی مطرح ساخته است که در ذیل به آن ها پاسخ داده خواهد شد.

مبنای مسئولیت واسطه های اینترنتی

چنانچه بیان گردید واسطه های اینترنتی می توانند در َشئون مختلفی به ارائه خدمات بپردازند . در برخی موارد واسطه صرفا در شان یک "توزیع کننده" عمل کرده و دسترسی به شبکه را ممکن می سازد. اما در موارد دیگر در شان یک "منتشر کننده" اطلاعات عمل کرده و به تولید محتوا پرداخته و یا بر روی محتوای تولید شده توسط کاربران نظارت و کنترل اعمال می کند. در حالت اول توزیع کننده اطلاعات را می توان مانند کتاب فروشی دانست که هیچ گونه نظارت و کنترلی بر محتوای آثاری که به فروش می رساند ندارد. در حالی که در حالت دوم منتشر کننده اطلاعات همچون ناشر کتاب عمل کرده و بر روی محتوای اطلاعات کنترل و نظارت دارد. همان طور که مسئولیت ناشر کتاب با کتاب فروشی که صرفا توزیع کننده آن است متفاوت است. مسئولیت واسطه های اینترنتی نیز بسته به اینکه در مقام ناشر یا توزیع کننده اطلاعات قرار بگیرند متفاوت خواهد بود. واسطه ای که در مقام منتشر کننده قرار دارد در برابر هر امور خلافی در حوزه محتوای انتشار یافته تکلیف به مواظبت داشته و مسئول خواهد بود در حالی که واسطه ی توزیع کننده از هر گونه مسئولیت ناشی از محتوا مصون است. اگرچه این قاعده استثنائاتی را نیز به دنبال خواهد داشت. به عنوان مثال اگر توزیع کننده از غیر مجاز بودن محتوای مذکور اطلاع داشته باشد و به حذف آن اقدام ننموده باشد می توان مسئولیت وی را احراز نمود و یا بالعکس منتشرکننده اختیاری بر حذف موارد غیر مجاز نداشته باشد و تنها عبور اطلاعات و یا ذخیره ی موقت آن را تسهیل می نماید که در صورت اثبات آن نمی توان واسطه را مسئول دانست.

مسئولیت موجود در این حوزه، مسئولیت مبتنی بر تقصیر که در ماده 1 قانون مسئولیت مدنی به آن اشاره شده است. مسئولیت مبنتی بر تقصیر به این معناست که تنها در صورت اثبات بی احتیاطی و تقصیر واسطه ی اینترنتی مسئولیت خواهد داشت. اما برای احراز مسئولیت، کشف رابطه ی سببیت بین ورود ضرر ، فعل زیانبار و تقصیر لازم خواهد بود. سببیت در اینجا به دوحالت می تواند شکل گیرد: در حالت اول خود واسطه های اینترنتی مباشرتا و به طور مستقیم باعث ورود خسارت به ثالث شده اند و یا اینکه کاربران با استفاده از پلتفرم موجود باعث ورود زیان شده اند. در حالت دوم اگرچه خود کاربران به تنهایی می توانند مسئول شناخته شوند اما واسطه اینترنتی نیز به دلیل علم به تخلف و عدم نظارت و کنترل ، در قالب نظریه "نقض مشارکتی" مسئول شناخته خواهد شد. 

ذکر این نکته نیز ضرورت خواهد داشت که علیرغم آنکه مبنای مسئولیت هر دو دسته واسطه ، تقصیر می باشد اما به سبب آنکه در اغلب موارد ارائه دهندگان خدمات میزبانی واجد اختیار کنترل و نظارت بر محتوا می باشند تقصیرآنان مفروض است و در نتیجه بار اثبات نقض وظایف بر دوش طرف مقابل در دعوا نخواهد بود. بر این اساس صرف اثبات سببیت موجود بین فعل زیانبار (عدم نظارت و کنترل)  و ورود خسارت می تواند مسئولیت را برای ارائه دهندگان خدمات میزبانی به بار آورد.

مصادیق مسئولیت 

1-مسئولیت ناشی از نقض کپی رایت 

یکی از مهم ترین چالش های موجود در کشور ما نقض حقوق پدید آوردندگان آثار ادبی و هنری است که قانون خاصی به نام قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان به آن اختصاص یافته است اما حمایت از این حق در فضای مجازی بسیار دشوار تر از فضای حقیقی است. امروزه بسیاری از رسا ها و ارائه دهننگان خدمات میزبانی به آسانی به نقض مستمر این حقوق می پردازند و از مجازات فرار می کنند. این نقض می تواند به صورت مستقیم و با انتشار کپی از یک اثر صورت  گیرد؛ یا اینکه به صورت غیر مستقیم از طریق سرور هایی که مورد استفاده قرار می دهند رخ نماید به نحوی که سرور ها خود به صورت اتوماتیک اقدام به کپی اطلاعات کنند. اگرچه چنین مسئولیتی برای رسا ها به ندرت رخ می نماید اما در صورتی که ثابت گردد رسای مذکور در جلوگیری از نقض این حق و کنترل آن موثر بوده است و منفعت مالی مستقیمی نیز از نقض این حق داشته است؛ مسئول دانسته می شود. اما در این میان آنچه بسیار متداول است نقض کپی رایت توسط ارائه دهندگان خدمات میزبانی است . در بسیاری موارد این واسطه ها برای تولید محتوا و اطلاعات از مطالب ، عکس ها و گرافیک های متعلق به غیر استفاده می کنند و از این طریق مرتکب نقض کپی رایت می شوند.

2-مسئولیت ناشی از نقض علائم تجاری 

نقض علائم تجاری در اینترنت زمانی رخ می دهد که شخصی به نحوی گمراه کننده از علامت تجاری متعلق به غیر استفاده کند. قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری به تفصیل به ممنوعیت نقض علائم تجاری پرداخته است. این نقض بیشتر متوجه ارائه دهندگان خدمات میزبانی است اگرچه که می تواند توسط رسا ها نیز در قالب نظریه نقض مشارکتی صورت بگیرد. بدین ترتیب رسا ها نیز می توانند در صورت علم به نقض علائم تجاری توسط مشتریانشان و همکاری با آن ها مسئول شناخته شوند.

3-مسئولیت ناشی از لینک های غیرمجاز

ممکن است شخص به جای کپی کردن اطلاعات مورد نیازشان به صورت مستقیم به راه های غیر مستقیمی برای کپی کردن عکس و مطالب سایت های دیگر اقدام کند بدین ترتیب بدون آنکه عکس و مطالب را در سایت خود آپلود کند از لینک آن عکس و مطالب استفاده کرده و آن را در صفحه خود جای می دهد. اینگونه استفاده از لینک غیرمجاز معمولا با هدف سواستقفاده از آثار فرد دیگر و گمراه نمودن مخاطب در خصوص آفریننده اثر رخ می نماید. این روش می تواند در خصوص نقض علائم تجاری نیز استفاده گردد. بدین ترتیب هر نوع لینک کردن گمراه کننده به علامت تجاری متعلق به غیر می تواند از مصادیق استفاده از لینک های غیر مجاز نیز باشد. چنانچه گفته شد گمراه کنندگی در اینجا به منظور آن خواهد بود که کاربر بپندارد که صاحبان صفحه ی مورد نظر مورد تایید یا وابسته به علامت تجاری استفاده شده هستند و از این طریق منفعتی نصیب صاحبان صفحه گردد. در حقوق ایران قانون خاصی در خصوص لینک های غیر مجاز وجود ندارد لیکن می توان مسئولیت ناشی از آن را در قالب مجموعه قواعد عام مسئولیت مدنی قابل بررسی دانست.

4-مسئولیت ناشی از نقض نام دامنه 

اگر ارائه کنندگان خدمات اینترنتی و میزبانی از نام دامنه ی وب سایت های دیگر به طور گمراه کننده ای در جهت منافع خود استفاده نمایند مسئولیت خواهند داشت. به این عمل در اصطلاح "سایبر اسکاتینگ" گفته می شود. ماده 66 قانون تجارت الکترونیک به طور ویژه سایبر اسکاتینگ یا ثبت دامنه علائم تجاری معروف به نحوی گمراه کننده را جرم شناسی کرده و مجازات حبس و جزای نقدی برای آن مقرر ساخته است.

5-مسئولیت ناشی از نقض حریم خصوصی

اگرچه تعریف حریم خصوصی بسیار دشوارمی باشد اما شاید بتوان آن را به حریم زندگی شخصی افراد که ورود به آن جز با اجازه فرد میسر نخواهد بود تعریف کرد. انتشار اطلاعات شخصی کاربران و یا ایجاد امکان دسترسی به آن ها می تواند از جمله متداول ترین مصادیق نقض حریم خصوصی در بستر اینترنت باشد.بر همین اساس ارائه کنندگان خدمات اینترنتی و میزبانی از انتشار اطلاعات کاربران خود منع شده اند.

در آیین نامه نحوه ی فعالیت واحد های ارائه کننده خدمات اطلاع رسانی و اینترنت نیز به این موضوع اشاره شده و بیان می گردد که حریم اطلاعات خصوصی کاربران از مصونیت برخوردار بوده و هرگونه دسترسی غیر قانونی توسط رسا ها یا هر مرجع دیگر به فعالیت های اینترنتی کاربران ممنوع می باشد. همان طور که ملاحظه می گردد مقرره حاضر به نحو موسعی تدوین شده و مشمول ارائه دهندگان خدمات میزبانی نیز می گردد.به علاوه آیین نامه به طور ویژه رسا ها را موظف کرده است تا اطلاعات مربوط به نحوه حفاظت از حریم خصوصی اطلاعات و ارتباطات افراد در شبکه خود را در اختیار‌کاربران قرار دهد.

6-مسئولیت ناشی از انتشار توهین ، افترا و نشر اکاذیب

مسئولیت ارائه دهندگان خدمات اینترنتی و میزبانی در خصوص انتشار اطلاعات نادرست و موهن به دو صورت مستقیم ، یعنی توسط خود واسطه اینترنتی و غیرمستقیم ، یعنی توسط کاربران آن ها تحقق می یابد . چنانچه گفته شد مسئولیت واسطه های اینترنتی به دلیل ارتکاب تخلف کاربران در این زمینه را می توان در قالب نقض مشارکتی توجیه کرد. از این رو ست که  این واسطه ها وظیفه پالایش اطلاعات کاربران را دارند.آیین نامه واحد های ارائه کننده خدمات اطلاع رسانی و اینترنت ، رسا بیان می دارد که امکان و اعمال برقراری پالایه در شبکه رسا باید فراهم باشد. ضوابط و مصادیق موارد پالایش نیز توسط شورای عالی اطلاع رسانی تصویب و اعلام می شود.

نکته قابل توجه آنکه در این آیین نامه، مسؤولیت رسا (ISP)ها در مورد دسترسی به اطلاعات عرضه شده توسط دیگران محدود

به ایجاد امکان و اعمال برقراری پالایه در شبکه‌خواهد بود. دلیل تاکید بر این موضوع آن است که نظارت بر محتوا نباید به معنای تجسس و استراق سمع باشد .در قانون ایران بر اساس اصل 25 قانون اساسی و ماده 528 قانون مجازات اسلامی اشخاص از هرگونه استراق سمع ، شنود و پایش غیر مجاز مکالمات تلفنی ، مکاتبات ومراسلات منع شده اند. بنابراین واسطه های اینترنتی نیز از هر گونه پایش خارج از حدود پالایش مجاز منع شده اند.